در میان موجودات زنده ، جانوران نسبت به بقیه گوناگون ترند. بعضی از جانور شناسان عقیده دارند که هنوز شاید نیمی از جانوران را هم نمی شناسیم.

اسفنج ها :

اسفنج ها بیشتر در دریا زندگی می کنند. اما اقسامی هم ساکن آب های شیرین هستند. اسفنج ها وسیله ای حرکتی ندارند همیشه به یک جا چسبیده اند و حتی شکل معینی ندارند. اسفنج ها ،‌ساده ترین جانوران اند و بدن آنها را تعداد زیادی سلول های تقریباً مشابه تشکیل می دهد. سطح بدن اسفنج پر از سوراخ است. آبی که از راه این سوراخ ها وارد حفره ی وسط بدن می شود. مواد غذایی را هم به سلول های اسفنج می رساند.

کیسه تنان :

این جانوران، در مقایسه با اسفنج ها اندکی پیشرفته اند. در بدن آنها چندین نوع سلول برای کارهای تخصصی مانند گوارش، حرکت کردن ، حس کردن و غیره بوجود آمده است. اما هیچ نوع اندام و دستگاهی ندارند. علت نام گذاری این جانوران ، بدن کیسه مانند آنهاست . درون کیسه ، دستگاه گوارش هم محسوب می شود ، بزرگترین گروه کیسه تنان مرجان ها هستند که اسکلت آهکی دارند.

کرم ها:

کرم ها گروه بسیار بزرگی از جاندارانند و اقسام زیادی دارند. بعضی از آنها آزادانه زندگی می کنند. اما اقسام انگل ها در میان کرم ها زیاد است. بعضی از کرم های انگل، بیماریهای شدیدی را در جانوران و انسان پدید می آورند. کرم ها در آب های شور، شیرین، خاک بدن گیاهان و جانوران زندگی می کنند. طول بعضی از اقسام کرم ها مانند کرم کدو تا چندین متر هم می رسد. اما اقسام میکروسکوپی هم در بین آنها زیاد است. همه ی کرم ها بدنی نرم و بدون اسکلت دارند.
کرمها را بر اساس ساختمان بدن به سه گروه :‌
حلقوی،‌لوله ای و پهن طبقه بندی می شوند.

نرم تنان :

همه ی نرم تان به جز نمونه محدود در آب زندگی می کنند . بدن بیشتر نرم تنان را از بیرون صدف آهکی می پوشاند. صدف برخی از نرم تنان قیمتی و گرانبهاست.

بندپایان :

بندپایان، اسلکت خارجی و سخت دارند. بدن و اندام های حرکتی آنها بند بند است. بندپایان و به ویژه حشرات، از بقیه ی بی مهره ها فراوان ترند و انواع آن ها را در آب ، روی خشکی ، داخل خاک و همه جای دیگر می توان یافت.

خارپوستان :

‌همه ی انواع در دریاهای گرم زندگی می کنند. این جانوران به هیچکدام از گروههای دیگر شباهت ندارند. در بدن آن ها، آب درمسیرهای خاصی حرکت می کند و نیازهای سلول را تأمین می کند.

ماهی ها :

ماهیهای مختلفی در دریاها زندگی می کنند که از لحاظ شکل ، رنگ ، اندازه ، نوع غذا و نوع رفتارها بسیار با هم فرق دارند. اسلکت برخی از ماهی ها غضروفی است. (مثل کوسه، ماهی خاویار، اره ماهی، سفره ماهی و …) داشتن آبشش و باله، ماهی را برای زیستن در آب سازگار می کند بیشتر ماهیها دارای فلس هستند،‌پولک به نوع خاص از فلس گفته می شود.

دوزیستان :

دوزیستان در آب تخم ریزی می کنند و نوزاد آن ها مراحل اول رشد را در آب طی می کند، اما چون بعداً آبشش آنها تبدیل به شش می شود، جانورا باید بقیه ی زندگی را در خشکی بگذراند. قورباغه از دوزیستان است. نوزادان قورباغه گیاه خوارند. اما جانور بالغ، گوشت خوار است. پوست قورباغه نازک است، پولک … ندارد. شش قورباغه ها کوچک است و نیاز جانور را رفع نمی کند. به این علت، قورباغه ها تنفس پوستی هم دارند.

خزندگان :

بدن خزندگان با صفحات یا پولک های سخت پوشیده شده است. دست ها و پاهای خزنده کوتاه اند، بنابراین جانور، در هنگام حرکت شکم خود را روی زمین می کشاند. بیشتر خزنده ها در خشکی زندگی می کنند. خزندگان تخم هایی با پوسته ی نرم و قابل انعطاف می گذارند. دانیاسورها خزندگان قدیمی خشکی زی هستند که نسل آن ها در حدود میلیون ها سال پیش از بین رفته است.

پرندگان :

پرنده ها برای حرکت کردن انرژی زیاد صرف می کنند و برای جبران آن باید غذای زیادی بخورند. بدن پرنده ها از پر پوشیده شده است . پر، که سبک و مقاوم است همه بدن را گرم نگه می دارد، هم به سبک شدن بدن و پرواز کمک می کند. پرنده ها، از لحاظ شکل بدن، پاها، منقار و غیره با هم فرق های بسیاری دارند، در پرندگانی که خوب پرواز می کنند، استخوان ها پرحفره اند، چنین ساختمانی علاوه بر استحکام زیاد، بدن را نیز سبک می کنند.

پستانداران :

پستانداران ، در همه جاهای زمین زندگی می کنند و بین همه آن ها، ویژگی های مشترکی را می توان یافت. مثلآً بدن این جانوران از مو، پشم یا کرک پوشیده شده است. بیشتر آن ها بچه زا هستند و جنین غذای خود را از خون مادر می گیرد. همه پستانداران غده های شیری دارند و شیر غذای نوزدان است. قدرت یادگیری این جانوران زیاد است.

فصل ۱۱
طراحی کنید
اسفنج برای رشد و تولید مثل نیاز به تغذیه و تنفس دارد، اما دستگاه خاصی برای انجام این عمل ندارد. به نظر شما اسفنج چگونه تغذیه و تنفس می کند؟ آیا به خون احتیاج دارد؟

۱ – سطح بدن اسفنج پر از سوراخ است. در درون بدن این موجود زنده سلول هایی وجود دارد که با ضربه زدن با هم باعث جریان یافتن آب می شود. آب های اکسیژن و ذرات ریز غذا است. این سلول ها غذا را جذب می کنند و به حفره های وسط بدن انتقال می دهند. از طریق این سلول ها، مواد غذایی به نقاطی از بدن که نیاز به غذا دارد منتقل می شود مواد زاید نیز از سوراخ های بزرگ وسط بدن به بیرون رانده می شوند.
۲ – اسفنج ها به خون احتیاج ندارند. زندگی اسفنج ها به جریان آب بستگی دارد. زیرا آب باعث انتقال غذا و اکسیژن به اسفنج می شود و مواد زاید آن ها را با خود حمل می کند.

فکر کنید
مفهوم بدن کیسه مانند چیست؟بدن این موجودات مانند چیست؟

بدن این موجودات مانند کیسه است و این کیسه با مجرایی به خارج باز می شود که هم به منزله ی دهان و هم مخرج است.

بازوهای کیسه تنان که اطراف دهانه ی کیسه قرار گرفته اند چه نقشی دارند؟

باعث جریان یافتن آب و هدایت غذا به سوی دهان می شود.

مشاهده کنید:
تصاویر مشاهده کنید
پوشش سخت بیرونی بدن جانورانی از مواد معدنی خاصی درست شده که به آن استحکام می بخشید. یک صدف خالی حلزون را در سرکه ی غلیظ بیندازید. پس از چند ساعت آن را ببیند. چه اتفاقی افتاده است؟ حباب های گاز نشانه ی چیست؟
یک صدف خالی حلزون در سرکه ی غلیظ نرم می شود / حباب های گاز نشانه ی کربن دی اکسید است.

فکر کنید
مگس که در اطراف ما زیاد دیده می شود یکی از عوامل مهم انتقال آلودگی است. با توجه به تصاویر علت آن را بیان کنید.

مگس به کمک خرطوم شیرابه را می مکد و در روی مواد می نشیند و شیرابه را منتقل می کند.

اطلاعات جمع آوری کنید
ماهی های خاویار دریای خزر، مرغوب ترین خاوریار جهان را تولید می کند،‌درباره خاویار طرز تهیه ی آن اطلاعاتی را تهیه کنید.
خاویار تخم های چند گونه از ماهی های ازون برون است که از چندین نقطه در آب دریاها و آب های شیرین جهان یافت می شوند. اما درشت ترین و مرغوب ترین آنها در آب های سواحل شمالی کشور ما در دریای مازندران زندگی می کنند.
برای بدست آوردن خاویار ابتدا ماهیهای صید شده را با آب تمیز می شویند و شکم آها را باز می کنند و تخم ها (خاویار) را در تشک هایی جمع آوری می کنند.سپس آن ها را در یک توری می ریزند تا کاملاً از یکدیگر جدا شوند. به این تخم ها نمک می زنند و بعد از مدتی آب نمک را از خاویار جمع می کنند و با فشار بر روی آن ها ترک ایجاد می کنند. خاویار بدست آمده را در قوطی کنسرو بستنه بندی می کنند.

آزمایش کنید
تعدادی از پرهای پرواز و پرهای پوشش بدن چند پرنده را جمع آوری کنید. به ساختمان پرها دقت کنید. اجزای یک پر چگونه و از کدام طرف از هم باز می شوند؟
پرها با توجه به شکل و نوع آنها با هم متفاوتند.

۱ – اگر پرهای مختلف را رها کنید،‌کدام زودتر به زمین می رسند، آیا در مورد پرندگان مختلف تفاوتی وجود دارد؟
پرهای پرواز

۲ – اگر پرها را در آب فرو برید، کدام آسان تر و کدام سخت تر خیس می شوند؟ پری را به نفت آغشته کنید. اگر آن را در آب فرو برید، سرعت خیس شد این پر با پر خشک مشابه خود متفاوت است؟
پرهای پرواز سخت تر خیس می شوند. پری که به نفت آغشته است دیر خیس می شود.

مقایسه کنید

این سه نوع پا، مربوط به سه نوع پستاندار کف رو، پنجه رو، و ناخن رو است. شباهت و تفاوت آنها در چیست؟ برای هر یک از این نوع روش های حرکت چه جانورانی را می شناسید؟
پای پستانداران معمولاً به پنج انگشت ختم می شود و این کیفیت در انسان و سایر پستانداران عمومیت دارد. این سه نوع پا از لحاظ استخوان بندی به هم شبیهند اما متناسب با نوع حرکت، تغییراتی در آنها پدید آمده و بعضی از استخوان ها بیشتر رشد کرده اند.
الف) کف رو (پای انسان) :
کف پا و انگشتان روی زمین تکیه دارد.
ب) پنجه رو : (پای گربه):
کف از زمین کمی و فاصله دارد و فقط ۴ انگشت روی زمین تکیه دارند. این حالت برای دویدن سریع مناسب است.
ج) ناخن رو: (پای اسب):
فقط با یک انگشت که روی زمین تکیه دارد راه می روند یا می دوند و کف پا کاملاً بالا است.

انتخاب کنید .
به نظر شما کدام نتیجه گیریهای زیر درست اند :
۱ – جانوران نمی توانند غذای خود را بسازند. همه ی آنها غذا را از محیط اطراف می گیرند.
صحیح .همه جانوران بطور مستقیم یاغیرمستقیم از گیاهان تغذیه می کنند.
۲ – جانوران ، غذای خود را گوارش می دهند.
صحیح . زیرا پروتئین ها ، چربی ها و مواد قندی در بدن آن ها به ذرات ریزتری تبدیل می شود.
۳ – بعضی از جانوران در دریا و بعضی در خشکی زندگی می کنند.
غلط زیرا دوزیستان در هر دو محیط زندگی می کنند.
۴- بسیاری از جانوران حرکت می کنند. حرکت آن ها برای یافتن جای مناسب تر زندگی،‌ یا پیدا کردن جفت است.
غلط . زیرا بعضی از جانوران مثل اسفنج ها،‌اصطلاحاً قادر به حرکت نیستند. در بیشتر موارد نیز حرکت برای بدست آوردن غذا و فرار از خطر است.
۵ – بدن همه ی جانوران از تعدادی زیادی سلول درست شده است . هر گروه از سلول های کارهای ویژه ای از قبیل گوارش غذا، حرکت ، تنفس یا دفع مواد را انجام می دهند. صحیح . زیرا در این صورت کارها همیشگی و بهتر و سریعتر انجام می گیرد.